Raport o stanie zarządzania odpadami z tworzyw sztucznych. Produkcja oraz selektywna zbiórka

Część 1. Produkcja tworzyw sztucznych oraz selektywna zbiórka odpadów z plastiku.

Zgodnie wytycznymi Europejskiego Zielonego Ładu ilość recyklowanych opakowań z tworzyw sztucznych w roku 2030 będzie musiała osiągnąć poziom 55%. Wypracowanie tych pułapów ma się przyczynić do realizacji celów wyznaczonych przez UE w obszarze funkcjonowania Gospodarki w Obiegu Zamkniętym (GOZ). Jak dzisiaj wygląda sytuacja odzysku plastikowych opakowań w Polsce? Czy zmierzamy w kierunku wyznaczonych progów, czy raczej finansowych sankcji związanych z niewypełnieniem zobowiązań? Innymi słowy jaki jest obecny stan GOZ w kontekście odzyskiwania tworzyw sztucznych? Próbując rzucić nieco światła na wymienione kwestie będziemy posługiwać się raportem opracowanym przez Państwowy Instytut Badawczy Instytutu Ochrony Środowiska¹.

Charakterystyka branży

Według raportu najczęściej wykorzystywanymi w Polsce polimerami w produkcji tworzyw sztucznych są:

• PP (polipropylen) – 20% udział w rynku (opakowania żywności, zamknięcia, pojemniki, rury, części samochodowe),
• LDPE/LLDPE (polietylen o niskiej gęstości) – 19% udziału w rynku (torby na zakupy, tacki, pojemniki, folia),
• PVC (polichlorek winylu) – 13% udziału (ramy okien, wykładziny podłogowe, tapety, rury, izolacja kabli, węże ogrodowe),
• HDPE/MDPE (polietylen wysokiej/średniej gęstości) – 12% udziału (butelki na mleko, na szampony, zabawki, rury, drobne AGD),
• PS/EPS (polistyren – styropian) – 10% udziału (opakowania żywnościowe, izolacja budowlana),
• PET (politereftalan etylenu) – 6% udziału (butelki na wodę, napoje gazowane, soki, ubrania),
• PUR (poliuretan) – 6% udziału (izolacja budynków, materace, poduszki),
• Inne – 14%.

W 2018 roku w Polsce spośród zebranych odpadów plastikowych (bez odpadów poużytkowych z rolnictwa, AGD, sportu i wypoczynku) 30,3% poddano odzyskowi energii (spalono), 42,3% trafiło na składowiska, zaś 27,4% zagospodarowano w ramach recyklingu. 

Dane za 2018 rok ujawniają udział poszczególnych sektorów w produkcji odpadów plastikowych:

• opakowania – 56% (recykling na poziomie 37,7%),
• motoryzacja – 6,6% (recyklingowi poddawane było 7,9%),
• budownictwo – 5,7% (recykling: 18,2%),
• E&E (elektryka/ elektronika) – 4,8% (recykling: 38%),
• inne – 16% (recykling: 10,7%).

Jak widać odpady z tworzyw sztucznych pochodziły głównie z opakowań. Udziały pozostałych strumieni były kilkuprocentowe. Najwyższy stopień recyklingu uzyskano dla opakowań oraz odpadów elektronicznych.

W 2018 roku recyklaty stanowiły w Polsce średnio 15% masy surowców użytych do produkcji wyrobów z plastiku, przy czym w rolnictwie udział ten wynosił 34%, w budownictwie 27,6%, zaś w przypadku opakowań jedynie 10%, co, jak podkreślają autorzy opracowania było efektem wysokich wymagań stawianych opakowaniom przeznaczonym do kontaktu z żywnością.

W tym miejscu należy jednak wspomnieć o pewnych rozbieżnościach w wynikach danych zbieranych przez różne instytucje (PlasticsEurope Polska, GUS, Rekopol), co zauważają autorzy raportu, kładąc to na karb korzystania z różnych źródeł oraz odmiennych metodologii. Po raz kolejny ujawniają się tutaj trudności z jakimi trzeba się borykać podczas realizacji tego typu opracowań. Na czymś jednak oprzeć się trzeba i jakiś obraz sytuacji wyświetlić.

Zanim przejdziemy do omawiania innych kwestii należy zastrzec, że prezentowany raport dotyczy wyłącznie gospodarowania odpadami z tworzyw sztucznych zbieranymi w systemie odpadów komunalnych. To oczywiście tylko część strumienia generowanych odpadów zawierająca w większości odpady opakowaniowe ze źródeł rozproszonych (gospodarstwa domowe, jednostki handlowe, usługowe i przemysłowe), przy czym, zgodnie z Ustawą o gospodarce odpadami opakowaniowymi, wyróżnia się tutaj trzy główne rodzaje opakowań oraz powstających z nich odpadów: jednostkowe, zbiorcze i transportowe. Struktura tych odpadów wskazuje, iż odpady jednostkowe dominują w gospodarstwach domowych, odpady opakowań zbiorczych i transportowych przeważają w odpadach z dużych centrów handlowych, magazynów i hurtowni, opakowania zbiorcze stanowią zaś większość w odpadach z infrastruktury przemysłowej. Odpady jednostkowe stanowią około 65% masy plastikowych opakowań, pozostałą część (około 35%) stanowią odpady zbiorcze oraz transportowe.

Zbiórka

Udział plastiku w ogólnej puli odpadów komunalnych wyliczony został na poziomie 14,33% (średnia dla dużych i małych miast oraz obszarów wiejskich). Odpady z tworzyw sztucznych znajdujemy w strumieniu odpadów zbieranych selektywnie (klasyfikowane pod kodem 15 01 06) w pojemniku żółtym – zmieszane odpady opakowaniowe, rozdzielane w procesie segregacji na: opakowania z tworzyw sztucznych (15 01 02), opakowania z metali, odpady metali i tworzyw sztucznych (15 01 04), metale (20 01 40) oraz tworzywa sztuczne (20 01 39). Plastikowe odpady znajdujemy jednak także w odpadach zmieszanych – niektóre gminy w 2018 roku zbierały tworzywa w ramach odrębnych strumieni klasyfikowanych w obszarze zmieszanych odpadów komunalnych pod kodem 15 01 02 oraz 20 01 39 lub w ramach tzw. suchych surowców, zbieranych pod kodem 20 01 99.

Ogólna zawartość odpadów z plastiku zbieranych w ramach selektywnej zbiórki (żółty kolor) dla trzech wymienionych wyżej jednostek urbanistycznych mieściła się w przedziale 58,1% (duże miasta) – 48,8 % (wsie). Resztę odpadów tej frakcji stanowiły metale, opakowania i odpady wielomateriałowe, szkło oraz inne zanieczyszczenia. W przypadku opakowań z PET (z podziałem na kolory) oraz folii i opakowań HDPE badania wykazały podobne udziały w odpadach dla wszystkich trzech jednostek urbanistycznych. W przypadku innych tworzyw sztucznych odnotowano pewne różnice spowodowane np. odmienną klasyfikacją – nieopakowaniowe odpady dla małych miast i wsi zaliczano do frakcji odpadów innych/zanieczyszczeń. Powodem był ich nieznany skład, który wykluczał je z procesu recyklingu.

Z kolei zawartość odpadów z tworzyw sztucznych w strumieniu odpadów zmieszanych mieścił się w przedziale 13,7% (duże miasta) – 15,4% (małe miasta).

Łączny skład poszczególnych odpadów plastikowych wśród tworzyw sztucznych zbieranych selektywnie i w odpadach zmieszanych przedstawiał się następująco:

Jak widać najwięcej w strumieniu odpadów plastikowych zbieranych selektywnie znajduje się opakowań z PET (łącznie 45,5%). Podyktowane jest to zapewne łatwą identyfikację tego rodzaju opakowań (butelki po napojach). Na drugim miejscu uplasowała się folia HDPE – 27,5%, która jest z kolei odpadem dominującym w strumieniu odpadów zmieszanych (42,9%), zaś na kolejnej pozycji znalazły się opakowania z PP, PS i PE, które stanowią zazwyczaj pojemniki po jogurtach. Odpady PET zbierane selektywnie przewyższają ilościowo ich liczbę zebraną w ramach strumieni odpadów zmieszanych. W przypadku folii i opakowań twardych HDPE, oraz drobnych opakowań (np. po jogurtach) wyprodukowanych z PP, PS lub PE, a także w przypadku innych nieopakowaniowych, ich ilości w odpadach zmieszanych przewyższają te zebrane selektywnie.

Zebrane dane posłużyły do wyliczenia efektywności selektywnej zbiórki dla poszczególnych rodzajów tworzywa ​​(stosunek zebranego wolumenu do ilości całkowitej odpadów z plastiku). Najwyższy poziom wyznaczono dla odpadów opakowaniowych PET (58,1% – 80,2%), najniższy dla małych opakowań z PP, PS i PE – 25,9%.

Reasumując: odpady z PET zdecydowanie przewyższają poziomem zbiórki pozostałe opakowania wykonane z innych rodzajów polimerów, dla których efektywność prowadzonej selekcji nie może budzić entuzjazmu. A jak wygląda sytuacja w obszarze sortowania oraz recyklingu tworzyw sztucznych? O tym w drugiej części raportu o stanie zarządzania plastikiem.

¹ GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI W POLSCE. Analiza możliwości i barier zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych, pochodzących z selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a kwestie GOZ, Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, czerwiec 2021.