Raport o stanie zarządzania odpadami z tworzyw sztucznych. Podnoszenie efektywności recyklingu

Obraz selektywnej zbiórki, sortowania, recyklingu, perspektyw i kierunków rozwoju według raportu “GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI W POLSCE” IOŚ PIB¹, przedstawiliśmy w trzech odsłonach. Teraz pora na wnioski i zalecenia końcowe opracowane przez autorów raportu w ramach podnoszenia efektywności recyklingu.

Część 4. Podnoszenie efektywności recyklingu. 

Unifikacja kodów

Autorzy raportu zwracają uwagę na brak jednolitej klasyfikacji selektywnie zbieranych odpadów plastikowych (żaden z kodów w katalogu odpadów nie odpowiada precyzyjnie zawartości żółtego kontenera). Stąd utrudnione jest stosowne porównywanie wyników zbieranych odpadów w ramach żółtej frakcji. Z tego względu postulowane jest przyporządkowanie jednolitego kodu klasyfikacji dla tej frakcji selektywnie zbieranych odpadów. 

Jednolita klasyfikacja składu odpadów

Także dane dotyczące składu odpadów płynące z sortowni i od recyklerów, są różne od tych pochodzących z instytucji wykonujących badania odpadów (inna klasyfikacja odpadów z tworzyw sztucznych i surowców wielomateriałowych). W związku z tym również tutaj występują trudności z porównaniem. Opracowanie jednolitej klasyfikacji, zdaniem autorów raportu, byłoby również w tym przypadku jak najbardziej zasadne. Precyzyjna charakterystyka poszczególnych frakcji materiałowych dałaby możliwość lepszej oceny ich przydatność do recyklingu i dać asumpt do rozwoju rynku recyklingu materiałów jak dotąd niewykorzystywanych.

Rozszerzenie zakresu zbieranych informacji w obszarze danych ilościowych

Trudności sprawia także zbieranie i analiza danych ilościowych na temat segregacji i recyklingu, które różnią się w ramach poszczególnych organizacji – informacje pozyskiwane są różnymi metodami z wykorzystaniem różnych źródeł. Zakres zbieranych informacji nie obejmuje danych na temat kraju pochodzenia odpadów, miejsca ich wytworzenia (odpady opakowaniowe jednostkowe, opakowaniowe zbiorcze, transportowe z centrów handlowych, poprodukcyjne), rodzajów polimerów poddawanych przetwarzaniu w ramach recyklingu ze wskazaniem na konkretną instalację oraz wykorzystywanych technologii recyklingu. 

Przyczyny istniejących trudności w zagospodarowaniu odpadów z plastiku

Dane wskazują, że ilość wykorzystywanych tworzyw sztucznych wzrasta o 6,8% rocznie, przy czym najszybszy wzrost odnotowuje branża opakowań. Odpady z plastiku stanowią około 15% całkowitej masy śmieci w strumieniu komunalnym (głównie odpady opakowaniowe i poużytkowe). Trudności w zagospodarowaniu tej frakcji odpadów wynikają nie tylko z jej wolumenu, ale przede wszystkim z dużej różnorodności materiałowej i produktowej. 

Niskie poziomy odzysku oraz recyklingu tych odpadów wynikają nie tylko z niedostatecznego poziomu i jakości selektywnej zbiórki, ale również z niewystarczającej liczby instalacji do realizacji procesów recyklingu.

Zawartość żółtego kontenera charakteryzuje się niską jakością; wysokim zanieczyszczeniem, dużą różnorodnością i zróżnicowaniem pod względem rodzaju i rozmiaru. Wszystko to sprawia, że podczas sortowania i recyklingu masa zebranych selektywnie odpadów zmniejsza się nawet o 60-70%. To co wypada z obrotu surowcowego kierowane jest częściowo do odzysku energetycznego, najczęściej zaś na składowiska.

Z danych Plastics Recyclers Europe wynika, że najbardziej rozwinięty, także w Polsce, jest recykling butelek PET. Najbardziej niedostateczna jest z kolei liczba instalacji do przetwarzania folii PE/PP, odpadów PS i EPS oraz tacek PET zawartych w odpadach komunalnych. Problem stanowią także odpady pochodzące spoza strumienia odpadów komunalnych.

W związku z tym, zdaniem autorów raportu, nierealnym wydaje się osiągnięcie ustalonych pułapów recyklingu: 55% masy opakowań z plastiku do roku 2030 roku, jak również pozostałych wytycznych na kolejne lata. Szacunki wskazują, że dla osiągnięcia postulowanych wartości konieczna byłaby selektywna zbiórka odpadów w ilości stanowiącej minimum 90% całej masy odpadów wytwarzanych. 

Podsumowując, przedstawiamy postulowane kierunki działań podnoszących wydajność zarządzania odpadami z plastiku w ramach GOZ, według autorów raportu.

Kierunki działań podnoszących efektywność recyklingu

Wyróżniają oni kilka kierunków działań w kontekście realizacji norm i założeń Europejskiego Zielonego Ładu:

1. Zaprojektowanie oraz implementacja systemu Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (ROP). To działania właściwe władzy ustawodawczej i wykonawczej w zakresie wdrożenia odpowiednich przepisów prawnych gwarantujących finansowanie wszystkich podmiotów biorących udział w obiegu plastikowych odpadów opakowaniowych, z uwzględnieniem zróżnicowania dopłat wynikającego ze stopnia recyklowalności poszczególnych tworzyw i produktów z nich wytworzonych. Częścią ROP powinno być także wprowadzenie systemu kaucyjnego dla opakowań z tworzyw sztucznych.
2. Stosowanie zasad ekoprojektowania plastikowych opakowań i produktów z tworzyw sztucznych. Działania te muszą mieć na celu maksymalizację możliwości recyklingu danego wyrobu.
3. Intensyfikacja selektywnej zbiórki plastików, zarówno w ramach strumienia odpadów komunalnych, przemysłowych, jak i pochodzących z sektora handlu oraz usług. System powinien być oparty na bezpośrednim (wyższa efektywność) pozyskiwaniu odpadów u źródeł (gospodarstwa domowe) i uzupełniany siecią punktów selektywnej zbiórki (PSZOK). Segregacja odpadów jest gwarancją ich wysokiej jakości, co z kolei przekłada się na efektywność recyklingu mechanicznego.
4. Budowa nowych instalacji sortujących oraz modernizacja istniejących obiektów (obecnie tylko około 15% sortowni posiada zautomatyzowane linie, bez których efektywna segregacja nie jest możliwa). Szacunki wskazują na konieczność powstania do roku 2034 około 230 nowych obiektów o wydajności 10 000 ton rocznie (przy założeniach pracy na jedną zmianę).
5. Budowa nowych zakładów recyklingowych dla odpadów, które nie mogą być przetwarzane w ramach obecnie istniejących instalacji. Potrzeby na lata 2028-2034 oszacowano na 1,0-1,3 mln ton odpadów rocznie. Zauważono także konieczność modyfikacji istniejącego systemu zbierania danych w zakresie recyklingu tworzyw sztucznych z powodu napływu zbyt ogólnikowych informacji uniemożliwiających szczegółowe opracowania planów inwestycyjnych w odniesieniu do recyklingu różnych rodzajów polimerów. Szczególnego namysłu wymagają także plany rozwoju recyklingu chemicznego, który stanie się niezwykle istotny w momencie wzrostu wolumenu selektywnie zbieranych odpadów plastikowych, a także konieczność przetwarzania materiałów kompozytowych i odpadów zabrudzonych.
6. Zapewnienie możliwości współpracy wszystkich podmiotów z obszaru przetwórstwa tworzyw sztucznych (przedsiębiorcy, stowarzyszenia, platformy wymiany informacji, giełdy tworzyw sztucznych pierwotnych i recyklatów) oraz implementacji recyklingowych regulacji prawnych (inicjatywy ustawodawcze i konsultacje legislacyjne). Autorzy raportu zwracają także uwagę na prawdopodobną konieczność rewizji pakietu dyrektyw w zakresie wymaganych poziomów recyklingu plastikowych odpadów, ze względu na przyjęcie, ich zdaniem, zbyt wygórowanych poziomów.
7. Rozwój instalacji do odzysku energetycznego (spalarnie), czyli konieczność rozwoju termicznego przekształcania odpadów nienadających się do recyklingu materiałowego i chemicznego w ramach produkcji energii w lokalnych ciepłowniach podłączonych do sieci miejskich.
8. Edukacja prośrodowiskowa w ramach podnoszenia poziomu wiedzy społecznej w obszarze koniecznych działań i praktyk związanych z szeroko pojętą ekologią. Wymagane będzie zaangażowanie rządu, szkolnictwa, przemysłu tworzyw sztucznych, branży recyklingowej, pozarządowych organizacji oraz uruchomienie różnych inicjatyw społecznych.
9. Edukacja społeczna dotycząca praktyk segregacji odpadów w kontekście zawartości żółtego kontenera.
10. Zunifikowanie klasyfikacji odpadów z tworzyw sztucznych wykorzystywanej przez instytucje badawcze oraz sortownie i zakłady recyklingu oraz konieczność rozszerzenia zakresu przekazywanych informacji w ramach ukazania bardziej szczegółowego obrazu sytuacji. Precyzyjna charakterystyka poszczególnych frakcji materiałowych pozwoliłaby lepiej ocenić przydatność konkretnych odpadów do recyklingu, a nawet, jak twierdzą autorzy raportu, przyczynić się do rozwoju rynku recyklingu materiałów dotąd jeszcze niewykorzystywanych.

Co z treści raportu wynika dla przeciętnego obywatela? Jaka jest jego rola w ramach funkcjonowania Gospodarki w Obiegu Zamkniętym? Niewątpliwie związana jest ona z odpowiedzialnym i sumiennym wypełnianiem obowiązku segregacji odpadów z podziałem na konkretne frakcje. Wiedza dotycząca zawartości poszczególnych kontenerów oraz właściwych praktyk segregacji będzie się z upływem czasu upowszechniać i utrwalać. Zatem nie zważając na początkowe trudności, po prostu róbmy swoje: uczmy się segregować i segregujmy według przyjętych wytycznych i założeń.

¹ GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI W POLSCE. Analiza możliwości i barier zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych, pochodzących z selektywnego zbierania odpadów komunalnych, a kwestie GOZ, Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, czerwiec 2021.