Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badanie konsumenckie (Republic Services) wykazało duże zamieszanie w kwestii właściwych praktyk recyklingu tworzyw sztucznych, ujawniając jednocześnie wysoki poziom społecznej ignorancji w obszarze zbiórki odpadów. Okazało się, iż wiedza i nawyki dotyczące segregacji plastików pozostawiają wiele do życzenia. Na pytania, które z plastikowych opakowań najlepiej poddają się recyklingowi nie potrafiono udzielić jednoznacznych odpowiedzi. Ów brak orientacji w praktyce przejawiał się brakiem właściwej segregacji. Jak zatem zaspokoić popyt recyklerów, jednocześnie chroniąc środowisko i działając w ramach gospodarki w obiegu zamkniętym?
O konieczności traktowania plastiku w kategoriach zasobu, nie odpadu, już pisaliśmy. Teraz, w ramach poszerzania horyzontów poznawczych, proponujemy słów kilka na temat rodzajów tworzyw sztucznych oraz tego, które z nich najlepiej nadają się do recyklingu, bowiem plastik niejedno ma imię.
Problemy recyklingu
Teoretycznie prawie każdy rodzaj tworzywa sztucznego można przetwarzać. Istnieją jednak praktyczne przeszkody o charakterze ekonomicznym, technologicznym lub środowiskowym, które wykluczają określone produkty z proces recyklingu. Jakie czynniki/działania proces ten utrudniają, a niekiedy nawet czynią pozbawionym sensu? Na przykład łączenie różnych rodzajów plastiku w jednym produkcie. Jeśli materiały takie ciężko jest odseparować, a ewentualne czynności tego typu są kosztowne, wówczas trudno oczekiwać ze strony recyklerów efektywnych działań. Bywają również produkty, które ze względów technicznych są ciężkie do obróbki i pomijane w procesie recyklingu. Należy także pamiętać, iż jedynie odpowiednio duże ilości surowca są w stanie uczynić stosownie opłacalną eksploatację wyjątkowo kosztownych linii recyklingowych. Przetwarzanie niewielkich ilości danego tworzywa po prostu nie będzie dochodowe i produkty z niego wykonane nie będą poddawane obróbce.
Różne rodzaje plastiku
Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku wprowadzony został system kodowania i rozpoznawania tworzyw sztucznych. Od tego czasu odpowiednie oznaczenie plastiku zaczęło pojawiać się na opakowaniu wykonanym z danego materiału. To dzięki tym symbolom można zorientować się z jakim rodzajem tworzywa mamy do czynienia, a posiadając odpowiednią wiedzę rozpoznać jak bardzo przyjazne jest ono dla recyklingu. Dokonano podziału na 7 różnych kategorii w zależności od rodzaju użytego surowca.
PET (1)
Do pierwszej grupy należy politereftalan etylenu, najczęściej na świecie wykorzystywany i przetwarzany rodzaj tworzywa sztucznego. To z niego produkowane są butelki służące jako opakowania na napoje i oleje, kubeczki na jogurty, oraz tacki i pojemniki na wiele innych artykułów spożywczych. Podyktowane jest to jego właściwościami barierowymi, czyli uniemożliwiającymi w dużym stopniu przedostawanie się powietrza i psucie zapakowanych produktów.
PET łatwo poddaje się recyklingowi w procesie obróbki mechanicznej, dodatkowo posiadając tę zaletę, że można przywrócić jego pierwotne właściwości (lepkość istotna) podczas procesu przetwarzania (polikondensacja w stanie stałym), przez co może być wykorzystywany w nieskończonych pętlach recyklingu najbardziej wymagających opakowań spożywczych. Innymi słowy, z butelki powstaje nowa butelka, a nie jak bywa podczas recyklingu (a w zasadzie downcyklingu) wielu innych materiałów produkt niższej klasy np. bluza polarowa albo wycieraczka (choć te oczywiście też są produkowane z recyklingowanego PET-u). RPET (pet z recyklingu) można także znaleźć w postaci kordu tekstylnego wykorzystywanego podczas produkcji opon samochodowych. Opakowania wykonane z PET-u powinny trafiać do żółtego pojemnika.
HDPE (2)
Polietylen o dużej gęstości jest niezwykle odpornym i wytrzymałym polimerem używanym do produkcji m.in. grubych toreb na zakupy, butelek na mleko, worków na śmieci, pojemników na chemię gospodarczą, pokrywek i zakrętek oraz, z powodu opinie niezwykle bezpiecznego tworzywa, także dziecięcych zabawek.
HDPE jest tworzywem bardzo łatwym w obróbce, a więc także i chętnie poddawanym recyklingowi (choć nie jest tak popularny jak PET). Surowiec otrzymywany w procesie zawracania wykorzystywany jest na ogół do produkcji towarów w ramach downcyklingu, czyli przetwarzania, w efekcie którego otrzymywane są produkty o niższej funkcjonalności od tych wykonanych z materiałów dziewiczych. Wykorzystane opakowania wykonane z HDPE powinny trafić do żółtego pojemnika.
PVC (3)
Polichlorek winylu jest trzecim pod względem popularności tworzywem sztucznym. PVC występuje w postaci sztywnej (profile okienne, rury kanalizacyjne) oraz elastycznej (izolacja kabli elektrycznych, instalacje hydrauliczne). Jest tani i posiada wiele zastosowań, w których jest po prostu niezrównany. Szeroko stosowany w budownictwie zastąpił wiele materiałów budowlanych (drewno, metal, ceramika), przysłużył się medycynie (strzykawki, rurki, cewniki, worki do upustu krwi), umożliwiając także rozwój przemysłu fonograficznego (płyta winylowa).
W warunkach normalnej zbiórki dosyć trudno poddać go recyklingowi i niektórzy są zdania, że lepiej go unikać. Odpadów PVC nie wrzucamy do żółtego pojemnika, poszczególne elementy traktujemy indywidualnie zgodnie z obowiązującymi wytycznymi (np. zbiórka w PSZOK, odpady wielkogabarytowe, zmieszane).
Recykling PVC jest jednak z powodzeniem realizowany (w specjalnych systemach), zwłaszcza w przypadku odpadów budowlanych oraz poprodukcyjnych, a ilość PVC poddawanego procesowi odzysku stale wzrasta. Kluczowym elementem recyklingu PVC jest jego oddzielenie od innych materiałów i odpadów, by tak przygotowany surowiec poddać końcowej fazie rozdrobnienia (recykling materiałowy). W przypadku mocno zanieczyszczonych odpadów z PVC albo zmieszanych z innymi materiałami opracowano technologie polegające na wykorzystaniu metod chemicznych na potrzeby separacji poszczególnych składników tworzywa (recykling surowcowy).
LDPE (4)
To odmiana polietylenu (o niskiej gęstości – cieńszego i bardziej elastycznego niż HDPE) bardzo często wykorzystywana w przemyśle spożywczym, transporcie, ogrodnictwie. LDPE służy np. do produkcji niesławnych jednorazowych torebek (zrywek), ale także folii żywnościowej, worków na śmieci i materiałów opakowaniowych. LDPE można poddawać recyklingowi, a zużyte opakowania należy wyrzucać do żółtego pojemnika. Jest jednak pewne “ale”.
To, że coś jest możliwe nie znaczy, że jest realizowane. Niektóre firmy zajmujące się recyklingiem niechętnie poddają przetwarzaniu odpady zawierające torebki czy folie wykonane z tego rodzaju tworzywa. Powodem jest ich plątanie i wkręcanie w obracające się elementy konstrukcyjne linii sortujących. Następuje wówczas unieruchomienie systemu i konieczność interwencji, przez co powstają przestoje i opóźnienia, a co za tym idzie proces staje się utrudniony i coraz bardziej kosztowny. Należy również pamiętać, iż LDPE jest tanim materiałem, przez co nie zawsze jego recykling jest atrakcyjny biznesowo.
Pamiętając o tym starajmy się nie korzystać z tego rodzaju torebek, bądź wykorzystywać jak najdłużej, by w ten sposób zminimalizować ich ilość i zmarginalizować obecność w środowisku.
PP (5)
Polipropylen jest bardzo popularnym materiałem, który można znaleźć w wielu różnych opakowaniach i przedmiotach – od przemysłu spożywczego, do motoryzacyjnego. Ze względu na swoją wytrzymałość mechaniczną jest często fragmentem elementów ruchomych (odginane zatyczki do butelek). Wykorzystywany jest w opakowaniach spożywczych, sprzęcie medycznym, artykułach gospodarstwa domowego, izolacjach kabli, zabawkach, meblach, częściach samochodowych.
Będąc drugim pod względem światowego wolumenu produkcji i nadającym się do recyklingu materiałem, polipropylen nie jest jednak w wystarczającym stopniu poddawany ponownemu przetworzeniu (w USA jedynie 1-3% produkcji). Powodem mogą być tutaj trudności techniczne (np. metody separacji) i ekonomiczne (koszty i opłacalność). Szary lub czarny kolor materiału, który często otrzymywany jest w wyniku recyklingu, ograniczający wykorzystanie rPP jedynie do przemysłowych zastosowań zewnętrznych, również nie musi sprzyjać wzrostowi skali jego przetwarzania. Badania wykazują, że recykling PP ma jednak znaczny potencjał dla funkcjonowania gospodarki w obiegu zamkniętym. Niezależnie od ewentualnych trudności występujących w procesie recyklingu, odzysk polipropylenu (obecnie trzecie miejsce wśród tworzyw sztucznych) jest i będzie realizowany, a wykorzystany PP powinien trafić do żółtego pojemnika.
PS (6)
Polistyren. Tani, wszechobecny, i przez obrońców środowiska bardzo nielubiany. To popularny styropian, z którego produkuje się kubki, tacki żywnościowe, izolację budowlaną, materiały opakowaniowe i wiele, wiele innych. Niestety jest łatwopalny i niebezpieczny – uwalnia szkodliwe związki, zwłaszcza w wysokich temperaturach. Trudno poddaje się biodegradacji (niektórzy są zdania, że należy zaliczać go do materiałów nie ulegających rozkładowi w naturze), zaśmieca środowisko, rozpadając się na drobne kulki unoszące się w powietrzu i na wodzie (niski ciężar właściwy). Przez zwierzęta mylony jest z pokarmem (co oczywiście ma dla nich poważne konsekwencje, można powiedzieć – ostateczne). Będąc szkodliwy dla środowiska nie powinien być zatem składowany. Niestety moc tego materiału ląduje na wysypiskach. Powodem są trudności w recyklingu.
Recykling polistyrenu jest dosyć kłopotliwy, niektórzy nawet klasyfikują go wśród materiałów nie podlegających ponownemu przetwarzaniu. Dlaczego? Otóż istnieją wysokie wymagania dotyczące czystości poddanego obróbce styropianu. Do recyklingu nadaje się jedynie absolutnie czysty, niezabrudzony innymi materiałami polistyren. Dodatkowo, po przetworzeniu z ogromnej masy styropianu powstaje niewielka ilość recyklowanego surowca. Z tych powodów niewiele firm chce zajmować się jego wtórnym przetwarzaniem.
Kłopotliwa bywa także jego zbiórka. Jest bowiem kilka miejsc gdzie należy go wyrzucić w zależności od stopnia czystości i sposobu wykorzystania. Czysty styropian opakowaniowy umieszczamy w żółtym kontenerze (plastiki i metale). Zabrudzony styropian opakowaniowy wkładamy do czarnego kontenera (zmieszane). Odbiór styropianu pobudowlanego uzgadniamy z odpowiednią firmą zajmująca sie wywozem tego typu odpadów, ewentualnie dogadujemy się z lokalnym PSZOK-iem.
Inne (7)
Czyli cała masa różnych tworzyw, zarówno tych bezpiecznych, jak i tych szkodliwych, które nie mieszczą się w sześciu omawianych kategoriach. Znajdziemy tam toksyczny Bisfenol A i biodegradowalny polilaktyd (PLA). Niestety nie są one poddawane przetwarzaniu, recyklerzy najczęściej nie wiedzą z czym mają do czynienia. Segregacja jest w tym przypadku bezzasadna. Odpady tego typu i tak trafiają na składowiska albo jadą do spalarni.
W idealnym świecie określone opakowania byłyby produkowane z jednego rodzaju tworzywa, ich recykling byłby łatwy, technologie przetwarzania proste, opłacalne i dostępne, a odpady nie trafiałyby na wysypiska. Tymczasem jest inaczej.
Nadal jednak róbmy swoje; skrupulatnie i odpowiedzialnie segregujmy, ze szczególnym uwzględnieniem tworzyw, które chętnie poddają się recyklingowi.