Popularność tworzyw sztucznych wzrasta, zaś intensyfikacja zastosowań generuje coraz większy strumień odpadów. Nie jest obecnie możliwe kompletne wyeliminowanie plastikowych wyrobów z gospodarki, możliwa jest natomiast większa kontrola procesów produkcyjnych, racjonalizacja wykorzystania polimerów oraz lepsze gospodarowanie odpadami w ramach GOZ. Prace mające związek z działaniami w tych obszarach rozpoczynają się już na etapie projektowania wyrobu i są oceniane jako jeden z najistotniejszych elementów umożliwiających osiągnięcie zakładanych celów polityki unijnej w ramach recyklingu tworzyw sztucznych. Ekoprojektowanie może bowiem zwiększyć stopień przetwarzania plastikowych odpadów opakowaniowych, co przełoży się na korzyści finansowe w postaci mniejszych kar płaconych w ramach podatku od wyrobów z tworzyw sztucznych, które nie zostały przerobione w ramach recyklingu. Najważniejsze będą jednak tu profity o charakterze ekologicznym wynikające z minimalizacji strumienia odpadów trafiających do środowiska.
Czym zatem charakteryzuje się projektowanie w stylu eko?
Tworzywa sztuczne stanowią grupę materiałów różniących się rodzajem wykorzystanego polimeru, jak również treścią dodatków stanowiących o charakterze danego plastiku, a tym samym jego zastosowaniu. Owa różnorodność stwarzać może, i stwarza, pewien problem podczas procesu recyklingu. Widzimy to zwłaszcza na przykładzie opakowań, których zróżnicowanie składu w połączeniu z rozmaitością form stanowią wyzwanie zarówno podczas selektywnej zbiórki odpadów, jak i na dalszych etapach przetwarzania (segregacja i recykling).
Jakie zatem aspekty powinny być brane pod uwagę podczas projektowania oprócz stworzenia możliwości recyklingu danego produktu? Otóż bardzo ważne jest tutaj zrównoważone wykorzystanie zasobów (surowców) i stopień zużycia energii wyrażone odpowiednim poziomem śladu środowiskowego. Priorytetowe podczas projektowania będzie zatem ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko w przestrzeni całego cyklu życia danego wyrobu, oczywiście z zachowaniem pełnej jego funkcjonalności.
Wytyczne dotyczące projektowania opakowań uwzględniające wymagania unijne związane z funkcjonowaniem gospodarki w obiegu zamkniętym (GOZ) przedstawione zostały w publikacji Krajowej Izby Gospodarczej. Zawierają one ogólne reguły projektowania różnych rodzajów opakowań z uwzględnieniem konkretnych materiałów opakowaniowych. Prezentując wybrane aspekty projektowania z wykorzystaniem tworzyw sztucznych opierać się będziemy na publikacji KIG Środowiskowe Aspekty Projektowania Opakowań oraz raporcie Państwowego Instytutu Badawczego Instytutu Ochrony Środowiska pt. Gospodarka odpadami Komunalnymi w Polsce.
Oczekiwania wobec projektantów
Podstawowe oczekiwanie wobec współcześnie projektowanych opakowań powinny uwzględniać:
- łatwy demontaż oraz intuicyjną segregację po zrealizowaniu przez opakowanie/ produkt swojej funkcji użytkowej,
- wykonanie z materiału możliwie jednorodnego; w przypadku wyrobów kompozytowych zapewnienie łatwego rozdzielenia poszczególnych komponentów wchodzących w skład wyrobu,
- łatwość całościowego recyklingu bez konieczności stosowania jakichkolwiek zabiegów wstępnych i ponoszenia kosztów przygotowawczych,
- wyprodukowanie z materiałów w przeważającej mierze pochodzących z recyklingu (zgodnie z przyjętymi normami).
Opakowanie idealne
Jak podaje broszura Krajowej Izby Gospodarczej idealnym opakowaniem wyprodukowanym z tworzywa sztucznego byłby wyrób:
- będący efektem zoptymalizowanych procesów produkcyjnych pod względem zużycia energii i wykorzystania surowców,
- nacechowany niezbędną funkcjonalnością i dający maksymalne korzyści użytkownikowi,
- trwały, łatwy w obsłudze i w procesie konserwacji,
- z możliwością wielokrotnego wykorzystania,
- łatwy w recyklingu,
- posiadający w swoim składzie wymaganą, bądź maksymalnie możliwą zawartość recyklatów,
- utrudniający zaśmiecanie środowiska,
- integrujący aspekty ekonomiczne i społeczne (np. zwracający uwagę na prośrodowiskowe formy relacji społecznych),
- w szczególnych przypadkach biodegradowalny.
Minimalizacja szkodliwego wpływu środowiskowego
Rolą projektowania w stylu eko jest minimalizacja szkodliwego wpływu środowiskowego w całym cyklu życia danego wyrobu. W tej perspektywie filozofię projektowania towarów powinno charakteryzować:
- uwzględnienie zastosowania odpowiednich surowców (odnawialne/nieodnawialne),
- efektywna pod kątem wykorzystania materiałów (recyklatów) i zużycia energii produkcja dóbr trwałych i łatwych pod względem obsługi, zagospodarowanie odpadów poprodukcyjnych, oznakowanie materiałów opakowaniowych w ramach ułatwienia segregacji, informacja o konieczności recyklingu opakowania,
- projektowanie najkrótszych możliwych łańcuchów dostaw, wykorzystanie niskoemisyjnego transportu, zastosowanie lekkich opakowań umożliwiających ograniczenie zużycia energii oraz jak najniższą emisję dwutlenku węgla,
- minimalizacja strumienia powstających odpadów opakowaniowych oraz możliwość reusingu (utrudnianie zaśmiecania) w połączeniu z maksymalną ich funkcjonalnością,
- łatwość selektywnej zbiórki odpadów w strumieniach komunalnych i przekazywania do ponownego wykorzystania wraz z organizacją obrotu opakowań w systemach kaucyjnych (opakowania zwrotne),
- maksymalizacja możliwości recyklingu opakowań oraz wykorzystania produktów powstałych z przetwarzania surowców wtórnych.
Priorytety środowiskowe
Wielowymiarowość podejścia do projektowania we wszystkich fazach życia produktu jest niezwykle istotna, bowiem biorąc pod uwagę tylko jeden z jego aspektów (np. stopień recyklowalności), nie może powstać produkt minimalizujący jego wpływ środowiskowy. Z powodu owej różnorodności i wielowątkowości zagadnienia ważna jest także odpowiednia strategia, czyli wybór środowiskowych priorytetów, najistotniejszych kierunków działania w kontekście minimalizacji środowiskowego wpływu danego wyrobu. Broszura opracowana przez KIG podaje kilka wybranych priorytetów środowiskowych, których hierarchia realizacji może być istotna podczas projektowania opakowania:
- Optymalizacja wykorzystania zasobów – promocja reusingu, minimalizacja masy opakowania, użycie recyklatów lub materiałów biopochodnych.
- Zrównoważone wykorzystanie surowców – nacisk na źródła surowców (odnawialne/ nieodnawialne), użycie recyklatów, fair trade.
- Zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska – wzornictwo utrudniające zaśmiecania (opakowanie jednoczęściowe lub niedające się łatwo podzielić – np. nakrętki przymocowane do butelek), ułatwiające dzielenie żywności na porcje, oferujące możliwość ponownego zamknięcia i łatwość kompletnego opróżnienia opakowania.
- Wzrost recyklowalności – ułatwienie odzysku poprzez umożliwienie i coraz większe usprawnienie selektywnej zbiórki, wpisanie opakowań w zamkniętą pętlę recyklingu.
Reguły i wytyczne dla ekoprojektowania
Bez względu na przyjętą strategię ekoprojektowania, publikacja KIG wyróżniła kilka wspólnych dla wszystkich projektantów reguł, mogących znaleźć zastosowanie podczas działań zmierzających do minimalizacji środowiskowego wpływu danego opakowania. Wytyczne sklasyfikowane zostały w kilku podstawowych obszarach:
Materiał
- Wykorzystywanie materiałów jednorodnych lub mieszanek tego samego rodzaju tworzywa; różne tworzywa powinny charakteryzować różne gęstości.
- Minimalizacja ilości wykorzystywanego do produkcji opakowania tworzywa.
- Zastosowanie markerów w celu identyfikacji rodzaju wykorzystanego materiału.
Kształt
- Forma opakowania powinna umożliwiać łatwe jego opróżnienie w całości.
Kolor
- Nie jest zalecane wykorzystywanie w produkcji opakowań pigmentu powstałego na bazie sadzy (czarny) oraz barwników mocno ze sobą kontrastujących (najlepiej w ogóle ograniczyć zastosowanie kolorów).
Pozostałe zalecenia
- Łączenie tworzyw sztucznych z innymi materiałami w jednym opakowaniu nie jest zalecane.
- Stosowanie tego samego rodzaju tworzywa zarówno do produkcji opakowania, jak i etykiety.
- W przypadku korzystania z materiałowych kompozytów, wskazane jest takie zaprojektowanie poszczególnych elementów opakowania (opakowanie właściwe, etykieta, zamknięcie), aby ich rozdzielenie nie stanowiło najmniejszego problemu.
- Dające się łatwo usuwać etykiety powinny zajmować jak najmniejszą część powierzchni opakowania.
- Wykorzystywanie innowacyjnych rozwiązań barierowych, bardziej recyklowalnych niż obecnie stosowane wielowarstwowe bariery wielomateriałowe.
- Umożliwienie w ramach przygotowania do recyklingu łatwego usunięcia zastosowanych przy produkcji opakowania klejów i farb.
- W przypadku konieczności projektowania opakowań kompozytowych, wskazane jest zastosowanie polimerów posiadających kompatybilizatory ułatwiające ich recykling bez konieczności wcześniejszego rozdzielania.
Wdrożenie prezentowanych zaleceń nie będzie łatwym zadaniem. Producenci konkurują w końcu także za pomocą odpowiedniego opakowania wyrobu. Opakowanie stało się jednym z elementów marketingu i rezygnacja z tego typu zachęty do kupna towaru na rzecz “surowej przezroczystości” wcale nie musi być akceptowalna. Z drugiej strony jednak zaproponowane “ograniczenia” mogą stanowić wyzwanie i pole do popisu, a dbałość o środowisko wyrażona specyfiką opakowania, może stać się elementem reklamy producenta.
“Zachętą” do tego rodzaju działań będzie wyrażona stosownymi przepisami obligatoryjna partycypacja producentów w kosztach zbiórki, transportu zebranych odpadów, ich przygotowania do recyklingu oraz samego procesu przetwarzania. Koszty producentów wzrosną, co dotyczyć będzie w szczególności tych stosujących materiały, które obecnie są trudne w recyklingu lub niemożliwe do wykorzystania w procesie ponownej obróbki. Ekodizajn może stanowić zatem rozwiązanie stosowane w ramach redukcji ponoszonych w przyszłości kosztów, alternatywę dla tradycyjnego przenoszenia ich na konsumenta i potężną broń w cenowej walce producentów.
https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2022/02/56280-55941_tworzywa_sztuczne_6.pdf
https://kig.pl/wp-content/uploads/2020/08/EKO_PROJEKTOWANIE.pdf
