Jak bardzo nie-eko są torebki papierowe już wiemy. Dziś naszą uwagę skupiać będzie szkło.
Szklane butelki w powszechnej opinii uważane są bowiem za wyjątkowo przyjazne środowisku. Mając do wyboru produkt w szkle i plastiku oraz będąc świadomym eko-wyzwań konsumentem, kupujemy w szkle, myśląc, że robimy coś dobrego. Dobrego dla środowiska. Czy w istocie w ten sposób ratujemy Ziemię?
Porównania wpływu na środowisko różnych rodzajów opakowań realizowane są w wielu różnych ośrodkach na całym świecie, na zlecenie producentów, organizacji, urzędów i ministerstw. Przy tego rodzaju analizach wykorzystuje się na ogół metodę LCA (Life Cycle Assessment) – bilansu całościowego śladu środowiskowego. Jest to rodzaj kalkulacji różnego typu oddziaływań na środowisko podczas realizacji danego przedsięwzięcia i określany być może z wykorzystaniem wielu kategorii. I tak LCA nie ogranicza się jedynie do szacunków odnośnie śladu węglowego, ale bierze pod uwagę także emisyjność innych szkodliwych substancji czy pyłów, a wśród parametrów analizy znaleźć można m.in. zubożenie zasobów, użytkowanie gruntów, zużycie wody czy zapotrzebowanie na energię w kontekście danego produktu lub badanego procesu. Wszystko to przekłada się na wykorzystanie zasobów naturalnych w ramach wydobycia, przetwarzania, produkcji, transportu, użytkowania i recyklingu/utylizacji; czyli od pozyskania surowców, aż do zagospodarowania odpadów (pisaliśmy już nieco na ten temat przy okazji badania wpływu środowiskowego toreb papierowych i plastikowych). Metoda LCA stosowana jest więc z powodzeniem podczas porównania wpływu środowiskowego rozmaitych produktów, np. opakowań wyprodukowanych z wykorzystaniem różnego rodzaju materiałów.
Butelki szklane vs. plastikowe PET-y
Tego typu badanie przeprowadzone zostało przez pracowników Katedry Inżynierii Produkcji Politechniki Świętokrzyskiej, a dotyczyło analizy obciążeń środowiskowych butelki PET i butelki szklanej w kontekście produkcji oraz zagospodarowania powstałych odpadów. Wykonano je zgodnie z normą ISO 14040 i ISO 14044.
Wśród danych wejściowych dla przeprowadzonych badań znalazły się założenia dotyczące pojemności i masy obu rodzajów butelek. Analizę przeprowadzono dla butelek o pojemności 1000 ml przy masie 0,031 kg dla butelki PET i 0,46 kg dla butelki szklanej.
Obszar analizy LCA obejmował proces produkcji butelek, napełnianie i użytkowanie opakowań, a także ich zbiórkę, magazynowanie oraz zagospodarowanie w momencie gdy już wypełnią swoją rolę stając się odpadem. Z badania wyłączony został jednak etap transportu opakowań. Poczyniono także założenie, iż napełnianie butelek oraz ich użytkowanie nie wywołuje negatywnego wpływu na ludzkie zdrowie i środowisko w kontekście rodzaju użytego opakowania. Przyjęto również 50. procentowe poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego wykorzystania.
Ocenę środowiskowego oddziaływania opakowań przeprowadzono w jedenastu kategoriach wpływu: zmiany klimatyczne, zubożenie warstwy ozonowej, toksyczność dla człowieka, pył zawieszony, promieniowanie jonizujące, tworzenie ozonu fotochemicznego, zakwaszenie, eutrofizacja, ekotoksyczność, wykorzystanie terenu, zubożenie zasobów.
Oczywiście badania wykazały negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie człowieka procesów produkcyjnych obu rodzajów butelek.
Wyniki przeprowadzonej analizy, opublikowane w roku 2016, okazały się jednoznaczne: butelkę szklaną charakteryzuje mniej szkodliwy wpływ na środowisko i zdrowie człowieka w analizowanym cyklu życia opakowania (proces produkcyjny i zagospodarowania odpadu). Badania wykazały, że zarówno dla butelki szklanej, jak i PET, największe negatywne oddziaływania występują w kategoriach: toksyczność dla człowieka, eutrofizacja, ekotoksyczność, zubożenie zasobów oraz zakwaszenie (w tej ostatniej kategorii lepsze wyniki uzyskała butelka PET). Najistotniejsze natomiast różnice w oddziaływaniu środowiskowym obu rodzajów butelek wykazano dla: zubożenie zasobów, tworzenie ozonu fotochemicznego, zmiany klimatyczne oraz pył zawieszony. Wszędzie zwycięzcą okazała się butelka szklana. Duże rozpiętość w kategorii “zubożenie zasobów” tłumaczono faktem różnic w ilości zużytej wody w procesie produkcyjnym (na korzyść szkła). We wnioskach przeprowadzonej analizy autorzy badania napisali:
“Z przeprowadzonej analizy wynika, iż opakowania szklane mają mniejszy negatywny wpływ na środowisko naturalne niż opakowania PET, ponieważ wykorzystują one mniej zasobów, minimalnie wpływają na zubożenie warstwy ozonowej, promieniowanie jonizujące i wykorzystanie terenu. Można poddawać je odzyskowi materiałowemu i po przetworzeniu na stłuczkę szklaną mogą być ponownie przetapiane na nowe pełnowartościowe wyroby w hutach szkła. Pozostaje zatem mieć nadzieję, iż zmniejszenie się w ostatnich latach w Polsce zapotrzebowania na butelki szklane, w wyniku wprowadzenia opakowań jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, jest tylko zjawiskiem przejściowym i wzorem krajów Europy Zachodniej nastąpi w Polsce zwrot do opakowań wielokrotnego użytku ze szkła.”1
Badania ALPLA
Tymczasem Grupa ALPLA (międzynarodowy producent tworzyw sztucznych) w roku 2019 opublikowała wyniki badania LCA2 (zgodne z ISO 14044) przeprowadzonego dla 59. popularnych opakowań produktów obecnych na sklepowych półkach w dziesięciu wybranych krajach świata. Wśród nich znalazły się interesujące nas butelki szklane oraz PET. Analizą objęty został cały cykl życia opakowania, w tym wydobycie i przetworzenie surowców, produkcja, napełnianie i czyszczenie opakowań, dystrybucja oraz inne procesy transportowe, zbiórka, recykling i utylizacja.
Wśród interesujących nas opakowań (jedno i wielorazowych) produktów pod lupę wzięto m.in. soki, wody, napoje gazowane, piwa (PET i szkło), mleko, keczupu (szkło), detergenty (PET) i jedzenie (PET i szkło). Butelki PET analizowano z podziałem na te wykonane w całości, w połowie i bez udziału recyklatu.
A oto konkluzje w interesujących nas obszarach analizy.
- Butelki PET wielokrotnego użytku dały najlepszy wynik jako opakowanie do wody i napojów gazowanych.
- Butelki PET jednorazowego użytku na wodę i napoje gazowane mają mniejszy wpływ na środowisko od szklanych butelek wielokrotnego użytku.
- Butelki PET jednorazowego użytku oraz szklane butelki wielokrotnego użytku w przypadku soku mają podobny wpływ na środowisko. Użycie recyklatu w butelkach PET czyni jednak ten wpływ mniejszym.
- W przypadku piwa szklane butelki wielokrotnego użytku okazały się lepszym rozwiązaniem w kontekście środowiskowego wpływu niż jednorazowe butelki PET.
- W przypadku keczupu największy wpływ na środowisko odnotowało szkło. PET z wynikiem zbliżonym do PP uplasował się w czołówce.
- W przypadku opakowań do żywności zwycięzcą został PET.
- Szklana butelka jednorazowego użytku okazała się być obarczona jednym z największych śladów środowiskowych wśród analizowanych materiałów opakowaniowych (przebiła ją jedynie puszka żywnościowa).
Reasumując można stwierdzić, że o ile jeszcze szkło wielokrotnego użytku wypada jako tako w stosunku do opakowań PET, o tyle pozycja szkła jednorazowego jest fatalna.
Wyniki badań ALPLA okazały się więc zgoła odmienne od tych uzyskanych przez pracowników Katedry Inżynierii Produkcji Politechniki Świętokrzyskiej (puszczając oko można retorycznie spytać, czegóż innego należało oczekiwać skoro finansował je producent opakowań z tworzyw sztucznych…). Skąd zatem takie rozbieżności? I skąd tak słaby wynik szkła w przypadku badań zleconych przez ALPLA?
Różne wyniki analiz
Szkło produkowane jest w dużo wyższych temperaturach (1300-1500 stopni Celsjusza) niż PET (około 260 stopni). Proces recyklingu opakowań jednorazowych również wymaga tak wysokich temperatur. Fakt ten powoduje dużo większe zużycie energii (pochodzących zapewne z surowców kopalnych) dla opakowania ze szkła, a co za tym idzie większy ślad węglowy niż w przypadku PET.
W porównaniu z plastikiem szkło jest materiałem dużo cięższym. Jest także bardziej kruche, co w przypadku opakowań stwarza konieczność produkcji znacznie grubszych ścianek (więcej materiału). Właściwość ta generuje znaczne dysproporcje wagi opakowania do jego zawartości (w stosunku do PET). Wywołuje również konieczność wykorzystania znacznie bardziej masywnych opakowań zbiorczych. Wszystko to sprawia, że ślad środowiskowy generowany przez transport (którego nie brał pod uwagę zespół Politechniki Świętokrzyskiej) opakowań i produktów oraz zbiórka odpadów w przypadku szkła odznacza się znacznie wyższą wartością.
Wyjaśniając zaistniałe rozbieżności, dyrektor zarządzający ALPLA Mariusz Musiał w rozmowie z Gazetą Radomszczańską3 zwraca uwagę na pochodzenie danych wykorzystanych podczas analizy. Dane wykorzystane przez zespół naukowców pochodzić miały z Głównego Urzędu Statystycznego, te wykorzystane przez ALPLA miały być przygotowane przez niezależną instytucję z Austrii i weryfikowane przez Haralda Pilza, specjalisty w dziedzinie LCA. W raporcie ALPLA czytamy jednak, iż “w przypadku LCA Polska w zakresie warunków gospodarowania odpadami, dane nie zostały zweryfikowana przez p. Haralda Pilza i skorzystano z oficjalnych statystyk”. Dyrektor ALPLA zwrócił także uwagę na fakt założeń wstępnych dotyczących ciężaru obu analizowanych rodzajów butelek. Przyjmując nieco inne liczby oczywiście otrzymalibyśmy inne wyniki analizy.
Po raz kolejny widzimy w jak skomplikowanej materii musimy operować i jak trudno jest uzyskać jednoznaczne i absolutnie niepodważalne wyniki analiz, które uzależnione są często od specyfiki warunków lokalnych i zakresu realizowanego badania (kraj/region produkcji/dystrybucji, rodzaj transportu, źródło wykorzystywanych danych itp.).
Nie bez znaczenia wydaje się być jednak w tym wypadku fakt wyłączenia z obszaru badań gałęzi transportu, jak to miało miejsce w przypadku prac Katedry Inżynierii Produkcji Politechniki Świętokrzyskiej. Transport znacznie cięższych opakowań szklanych może mieć tu kluczowe znaczenie. Dodatkowa masa opakowania sprawia, że transport tej samej ilości płynu w przypadku szkła wygeneruje większe zużycie energii (paliw kopalnych), powodując wyższą emisję gazów cieplarnianych, co potwierdziły badania zespołu naukowców z Uniwersytetu Southampton4 (dodatkowo naukowcy zwrócili również uwagę na fakt uwalniania zanieczyszczeń podczas wydobycia surowców potrzebnych do produkcji szkła).
Rolę ciężaru opakowania potwierdzają obliczenia przeprowadzone przez aplikację Idemat5 zaprojektowaną przez holenderski Delft University of Technology. Aplikacja pokazuje koszt ekologiczny wielu różnych materiałów i procesów i ma być pomocna podczas projektowania działań przedsiębiorców z wykorzystaniem surowców w jak najmniejszym stopniu obciążających środowisko. Według aplikacji szkło osiąga bardzo dobre wyniki w przeliczeniu na 1 kg materiału. Biorąc jednak pod uwagę pojemność i ciężar konkretnego opakowania sytuacja ulega zmianie i to opakowania plastikowe stają się tymi, które mniej obciążają środowisko (nawet z uwzględnieniem szklanego recyklingu). Uwzględniając koszty transportu, których nie kalkuluje aplikacja otrzymujemy całkiem nieprzyjazny obraz szklanych opakowań.
I cóż z tego, skoro i tak ze szkła smakuje lepiej… Zwłaszcza piwo. Choć akurat w tym przypadku, jak mogliśmy się przekonać, kontrowersji brak i nie ma o co kruszyć kopii.
1http://www.ptzp.org.pl/files/konferencje/kzz/artyk_pdf_2016/T2/t2_0874.pdf
